Laten we het over verstedelijking hebben

Dit verhaal gaat over de toekomst en hoe we in onze steden willen samenleven. Want vanuit statistisch oogpunt zijn steden zeker onze toekomst, althans voor de meesten van ons. Het gaat over een afvalscheidingsbank genaamd Trilib en over Parijs. En omdat Parijs en de toekomst traditioneel in één adem worden genoemd – denk maar aan de wereldtentoonstelling van 1889, inclusief de bouw van de Eiffeltoren – beginnen we het verhaal met een citaat van één van de beroemdste dichters van deze metropool. Victor Hugo schreef in zijn Maxims of the Art of Living: “De toekomst heeft vele namen. Voor de zwakken is zij het onbereikbare, voor de angstigen is zij het onbekende, voor de moedigen is zij de gelegenheid.”

Ongetwijfeld is onze tijd, een tijd van transformatie.

Covid en het wereldklimaat zijn accelerators van een verandering die wij, als wij onszelf als moedige actoren beschouwen, als een kans kunnen zien. De megatrend van de wereldwijde transformatie is verstedelijking. Tegen 2050 zal tweederde van alle mensen in stedelijke gebieden wonen die nauwelijks in termen van de klassieke Europese stad kunnen worden beschreven. Megasteden zijn nu al in opkomst en vormen een grote uitdaging voor onze sociale en organisatorische capaciteiten. Twee cijfers illustreren de dimensies waarmee we in de loop van de verstedelijking te maken krijgen: 75% van alle afval wordt geproduceerd in steden, en dat zal tot 2050 met 25% toenemen. De afvalbergen zullen in hetzelfde tempo groeien. Uiterlijk op dit punt komt SULO in het spel met zijn claim om het afval van vandaag om te zetten in de hulpbronnen van morgen. Op dit punt zouden we het ook over Trilib kunnen hebben, want deze trendsettende sorteerbank inspireert momenteel de stedelijke afvalverwerking in Parijs en brengt het naar een nieuw niveau.

Onze visie op de stad waarin we graag zouden willen wonen

Maar laten we eerst bij de stad blijven en bij de visie op hoe wij graag samen willen leven. In de zin van Victor Hugo strekt het spectrum van wat mogelijk is zich uit tussen de polen van “onbereikbaar” en “vol mogelijkheden”. Vanuit humanistisch oogpunt lijdt het geen twijfel dat de toekomst altijd moet worden ontworpen om haalbaar te zijn voor de zwakken en kansarmen. Concreet betekent dit connectiviteit, integratie, participatie, zowel in de ruimte als sociaal. Dit is al een essentiële vraag van stedenbouwkundigen, architecten, sociologen en politici die hier en nu nadenken over de stad van de toekomst. Daarnaast is men het erover eens dat de ideale stad groener en duurzamer, schoner en mensvriendelijker moet zijn. De groei moet beter worden georganiseerd en verkeers- en afvalstromen moeten op duurzamere wegen worden gestuurd, niet in de laatste plaats met behulp van digitalisering en de technologische kenmerken van de veelgeprezen slimme stad.

De herovering van de stad door mensen

Het feit dat de vraag naar “menselijke schaal” zo populair is in de moderne stadsplanning, en dat grote delen van onze steden sinds het midden van de 20e eeuw zijn ontaard in onbewoonde transit- en consumptiezones in de loop van het modernisme. Het voornaamste van automobiliteit leidde tot de verplaatsing van de beloopbare ruimtes van ervaring en ontmoeting die oorspronkelijk een menselijke stad vormen. Wat de Deense architect en stedenbouwkundige Jan Gehl de “vogelhit”-architectuur van het functionalisme noemde, kenmerkt nog steeds de versnippering van de ruimte op veel plaatsen vandaag de dag. Gebouwen ontworpen op de tekentafel, schijnbaar willekeurig bij elkaar gegooid, bieden geen volwassen referenties of oriëntatie. Op het hoogtepunt van de modernistische transformatie, die tot dan toe nauwelijks in twijfel was getrokken, werd de ommekeer echter aangekondigd.In “Storia della Cittá” beschrijft de Italiaanse auteur Leonardo Benevolo de stad als een levend wezen dat niet alleen groeit, maar ook zijn inwoners beschermt en zelf bescherming nodig heeft. Ook gepubliceerd in de jaren 1970 is Jan Gehl’s “Life between Houses”, waarin hij een nieuwe visie op stedenbouw ontwikkelt op basis van de observaties en bevindingen die hij maakte tijdens een verblijf in Siena en een bezoek aan het Plazza del Campo. Het team van Jan Gehl slaagt er nog steeds in om de filosofie van menselijke schaal van Kopenhagen naar de metropolen van de wereld te brengen en te implementeren.

De principes van de leefbare stad

Vanuit het perspectief van vandaag zou men denken dat de principes van een leefbare stad vanzelfsprekend zijn. Het vereist echter voortdurende aandacht om te kunnen claimen en implementeren wat vanzelfsprekend lijkt. “De visie van de bruisende, veilige, duurzame en gezonde stad is het universele doel geworden. De vier principes ervan – leefbaarheid, veiligheid, duurzaamheid en gezondheid – kunnen al zoveel mogelijk worden gerealiseerd als stedenbouwkundige projecten de hoogste prioriteit geven aan de behoeften van voetgangers en fietsers en, in het algemeen, aan de kwaliteit van het stadsleven. De trendsettende pioniers van een nieuw tijdperk van stedenbouw slagen erin om met beknopte terminologie tot de kern van hun visie te komen.

De 8/80 en de 15 minuten stad.

Met 8/80 beschrijven de planners rond Gehlen, een stad die even veilig en leefbaar is voor acht- als voor 80-jarigen. Zodra de jongste en de oudste leden van onze samenleving zich er veilig kunnen bewegen, geldt dat ook voor de rest van de burgers. “Concreet betekent dit onder andere trottoirs die niet eindigen op het kruispunt, maar er doorheen getrokken worden, zodat er een drempel ontstaat voor auto’s: Zo hoeven mensen die op het trottoir lopen die niet te verlaten, ook niet als ze een straat oversteken. Kennelijk zijn al kleine maatregelen in staat om in de bestaande structuur meer mensvriendelijke voorwaarden te scheppen. Het uitgangspunt voor veranderingen moet namelijk de bestaande stedelijke structuur zijn. Volledig nieuwe stedelijke ontwikkelingen op greenfield-locaties, zoals in Azië of Arabië, zullen in de toekomst in de westerse wereld waarschijnlijk niet de norm zijn. De 15 minuten durende stadsbenadering is ook gebaseerd op de creatieve herstructurering en revitalisering van bestaande gebouwen. De meest prominente vertegenwoordiger is Carlos Moreno, professor in complexe systemen en slimme steden aan de Sorbonne-universiteit in Parijs. Het idee erachter is dat buurten of “superblocks” bedacht zijn door heterogene ontwikkeling en gebruik om op zo’n manier alle diensten en behoeften binnen de 15 minuten bereikbaar zijn. Dit betekent dat groene ruimtes, winkel- en werkmogelijkheden, medische zorg, sport, recreatie en culturele voorzieningen geconcentreerd zijn in lokale gebieden, zodat het niet nodig is om lange afstanden af te leggen. Minder vervoer, minder ruimte voor auto’s, meer tijd en een betere balans tussen leven en werk klinken heel verleidelijk en kunnen worden gebruikt als een maatstaf voor een leefbare en prachtige stad, of in de woorden van Carlos Moreno: “We hebben van de stad iets verspreid gemaakt, saai, we moeten weer van de plek houden.”